Монгол Улсын баялаг бол цаг үргэлж хөдөлмөрлөж байдаг эгэл жирийн ард түмэн юм. Харин ард түмний эрхэм баялаг бол эрүүл мэнд байдаг. “Баялаг бүтээгчдийг дэмжих холбоо” өнгөрсөн хугацаанд 1000 гаруй ЖДҮҮ эрхлэгчдийг алдаршуулсан. Тэгвэл энэ удаа Монголын эрүүл мэндийн салбарт үнэтэй хувь нэмэр оруулж буй Ж.Амарсанаа эмчийг онцолж байна.
Ж.Амарсанаа эмч нь 1996 онд Оточ Манрамба дээд сургууль, 1998‑2000 онд Токиогийн их сургуулийн Дотрын тэнхимд судлаач, 2002 онд Токиогийн их сургуулийн магистр, 2002‑2006 онд Токиогийн Их сургуулийн Анагаах ухааны сургуулийн дотрын тэнхимд Анагаах ухааны доктор, 2006‑2008 онд АНУ‑ын Харвардын Их сургуулийн Анагаахын сургуулийн докторын программд ажиллаж, багшилсан. 2008 оны тавдугаар сард Монгол эх орондоо ирж Хаппи Веритас элэгний төв лабораторийн Ерөнхий захирал, Интерферон Альфа эмнэлгийн Ерөнхий захирал, Монголын Анагаах Ухааны хүрээлэнд Эрдэм шинжилгээний ажилтан, Оточ Манрамба дээд сургуулийн лектор, Монголын Элэгний эмгэг судлалын холбооны ерөнхийлөгч, “Гарваа” сангийн Ерөнхийлөгч, Ази номхон далайн Элэгний эмгэг судлалын холбооны зөвлөхийн ажлыг тус тус хийж байгаа аж.
Монголын ард түмэн түүнийг “Элэгний Амарсанаа” гэдгээр нь андахгүй. Ингэж мэргэшлээрээ нэрлүүлэх нь хэр баргийн сайн эмчид тохиохгүй зүйл юм. Түүний ачаар эрүүл болсон хүмүүс энэ хэрээр их гэдэг нь илэрхийн. Гэвч түүнийг зөвхөн элэгний чиглэлээр ажилладаг гэвэл маш том эндүүрэл болно. Ж.Амарсанаа эмч хавдар судлал, вирус судлал, элэг судлал, дотор судлал, уламжлалт анагаах ухаан гээд олон салбарт арвин их зүйл хийсэн. Өнөөдрийн байдлаар “Монгол геном” гэх төслийг санаачлан хэрэгжүүлэх гэж байна. Энэ төсөл нь Монгол Улсын генетикийн шинжлэх ухаанд ахиц авчрах чухал ач холбогдолтой боловч төдийлөн дэмжлэг туслалцаа авч чадахгүй байна.
Монголчууд бусад улс орны хөгжлийг гайхаж биширдэг хэрнээ тэдэнтэй хөл нийлүүлж алхах юмсан гэж боддоггүй нь дээрх жишээнээс харагдаж байна.
Монголд генетикийн шинжлэх ухааныг хөгжүүлэх шаардлага үүссэнийг Ж.Амарсанаа эмч хэллээ. Дэлхийн хөгжингүй улс орнуудад энэ төрлийн судалгааг эрчимтэй хийж, дөнгөж төрсөн хүүхдийн ирээдүйд тусах магадлалтай өвчин, урьдчилан сэргийлэх арга зэргийг бүрэн тодорхойлох түвшинд хүрчээ. Ингэснээр тухайн хүүхэд амьдралынхаа туршид ямар нэг өвчин тусахгүй байх ач холбогдолтой юм.
Хамгийн анх 2000 оны 6-р сарын 26-нд АНУ-д төвлөрсөн АНУ-ын Эрчим хүчний яам, Үндэсний эрүүл мэндийн хүрээлэнгийн толгойлсон АНУ, Англи, ХБНГУ, Франц, Япон, БНХАУ-ын 16 хүрээлэн хамтарч хүний геномын нуклеотидын бүрэн дарааллыг зарчмын хувьд тогтоож дууссанаа зарласан юм.
Ингэснээр өмнө хүний удамшлын төрх, удамшлын эмгэгийн молекул үндэс тодорхой болж удамшлын эмгэг, орчны хүчин зүйлд бодгаль бүрийн хариулах онцлогийг оношлох, олон төрлийн эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх, эмчлэх бололцоо нээгдэж, хөгжингүй орнуудад 1970-аад оноос эрч авч эхэлсэн удамзүйн зөвлөгөө өгөх алба (Genetic Counsiling), генийн сорил (Gene Probe or Gene Test) зэрэг аргууд эрүүл мэндийн байгууллагуудын өдөр тутмын ердийн үйл ажиллагаа болох эхлэл тавигдахын зэрэгцээ эм, биобэлдмэлийг хүн бүрийн удамшлын онцлогт нь тохирсон хэлбэр, тунгаар хэрэглэх боломж нээгдсэн юм.
2018 онд БНХАУ-ын эрдэмтэд 175 Монгол хүний геномын нуклеотидийн дарааллыг бүтэн тодорхойлж тогтоосон бөгөөд энэ судалгаанд Монгол Улсын 35 иргэн био дээж өгсөн байна. Энэ мэтчилэн Монгол хүн өөрсдийнхөө геномыг мэдэхгүй байхад, өөр улс орон аль хэдийнээ судлаад, тогтоочихсон байгаа нь анхаарахгүй орхиж болохгүй асуудал юм.
Мөн Чингис хааны хромосомыг илрүүлэх судалгааг Герман, Япон, БНХАУ, ОХУ зэрэг орны эрдэмтэд идэвхтэй хийж байна.
Энэ шинжлэх ухааны дэвшлийг Монголын анагаах ухаанд нэвтрүүлэх шаардлагатай учраас Монгол хүний геномын нуклеотидийн дарааллын бүрэн тодорхойлох ёстой. “Монгол геном” төслийн зорилго нь Монгол хүний геномын нуклеотидийн дарааллыг бүрэн тодорхойлох юм.
Энэ технологийн платформ нэвтэрснээр:
СЭТГҮҮЛЧ Б.УРАНТУЯА
Ж.Амарсанаа эмч нь 1996 онд Оточ Манрамба дээд сургууль, 1998‑2000 онд Токиогийн их сургуулийн Дотрын тэнхимд судлаач, 2002 онд Токиогийн их сургуулийн магистр, 2002‑2006 онд Токиогийн Их сургуулийн Анагаах ухааны сургуулийн дотрын тэнхимд Анагаах ухааны доктор, 2006‑2008 онд АНУ‑ын Харвардын Их сургуулийн Анагаахын сургуулийн докторын программд ажиллаж, багшилсан. 2008 оны тавдугаар сард Монгол эх орондоо ирж Хаппи Веритас элэгний төв лабораторийн Ерөнхий захирал, Интерферон Альфа эмнэлгийн Ерөнхий захирал, Монголын Анагаах Ухааны хүрээлэнд Эрдэм шинжилгээний ажилтан, Оточ Манрамба дээд сургуулийн лектор, Монголын Элэгний эмгэг судлалын холбооны ерөнхийлөгч, “Гарваа” сангийн Ерөнхийлөгч, Ази номхон далайн Элэгний эмгэг судлалын холбооны зөвлөхийн ажлыг тус тус хийж байгаа аж.
Монголын ард түмэн түүнийг “Элэгний Амарсанаа” гэдгээр нь андахгүй. Ингэж мэргэшлээрээ нэрлүүлэх нь хэр баргийн сайн эмчид тохиохгүй зүйл юм. Түүний ачаар эрүүл болсон хүмүүс энэ хэрээр их гэдэг нь илэрхийн. Гэвч түүнийг зөвхөн элэгний чиглэлээр ажилладаг гэвэл маш том эндүүрэл болно. Ж.Амарсанаа эмч хавдар судлал, вирус судлал, элэг судлал, дотор судлал, уламжлалт анагаах ухаан гээд олон салбарт арвин их зүйл хийсэн. Өнөөдрийн байдлаар “Монгол геном” гэх төслийг санаачлан хэрэгжүүлэх гэж байна. Энэ төсөл нь Монгол Улсын генетикийн шинжлэх ухаанд ахиц авчрах чухал ач холбогдолтой боловч төдийлөн дэмжлэг туслалцаа авч чадахгүй байна.
Монголчууд бусад улс орны хөгжлийг гайхаж биширдэг хэрнээ тэдэнтэй хөл нийлүүлж алхах юмсан гэж боддоггүй нь дээрх жишээнээс харагдаж байна.
Монголд генетикийн шинжлэх ухааныг хөгжүүлэх шаардлага үүссэнийг Ж.Амарсанаа эмч хэллээ. Дэлхийн хөгжингүй улс орнуудад энэ төрлийн судалгааг эрчимтэй хийж, дөнгөж төрсөн хүүхдийн ирээдүйд тусах магадлалтай өвчин, урьдчилан сэргийлэх арга зэргийг бүрэн тодорхойлох түвшинд хүрчээ. Ингэснээр тухайн хүүхэд амьдралынхаа туршид ямар нэг өвчин тусахгүй байх ач холбогдолтой юм.
Хамгийн анх 2000 оны 6-р сарын 26-нд АНУ-д төвлөрсөн АНУ-ын Эрчим хүчний яам, Үндэсний эрүүл мэндийн хүрээлэнгийн толгойлсон АНУ, Англи, ХБНГУ, Франц, Япон, БНХАУ-ын 16 хүрээлэн хамтарч хүний геномын нуклеотидын бүрэн дарааллыг зарчмын хувьд тогтоож дууссанаа зарласан юм.
Ингэснээр өмнө хүний удамшлын төрх, удамшлын эмгэгийн молекул үндэс тодорхой болж удамшлын эмгэг, орчны хүчин зүйлд бодгаль бүрийн хариулах онцлогийг оношлох, олон төрлийн эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх, эмчлэх бололцоо нээгдэж, хөгжингүй орнуудад 1970-аад оноос эрч авч эхэлсэн удамзүйн зөвлөгөө өгөх алба (Genetic Counsiling), генийн сорил (Gene Probe or Gene Test) зэрэг аргууд эрүүл мэндийн байгууллагуудын өдөр тутмын ердийн үйл ажиллагаа болох эхлэл тавигдахын зэрэгцээ эм, биобэлдмэлийг хүн бүрийн удамшлын онцлогт нь тохирсон хэлбэр, тунгаар хэрэглэх боломж нээгдсэн юм.
2018 онд БНХАУ-ын эрдэмтэд 175 Монгол хүний геномын нуклеотидийн дарааллыг бүтэн тодорхойлж тогтоосон бөгөөд энэ судалгаанд Монгол Улсын 35 иргэн био дээж өгсөн байна. Энэ мэтчилэн Монгол хүн өөрсдийнхөө геномыг мэдэхгүй байхад, өөр улс орон аль хэдийнээ судлаад, тогтоочихсон байгаа нь анхаарахгүй орхиж болохгүй асуудал юм.
Мөн Чингис хааны хромосомыг илрүүлэх судалгааг Герман, Япон, БНХАУ, ОХУ зэрэг орны эрдэмтэд идэвхтэй хийж байна.
Энэ шинжлэх ухааны дэвшлийг Монголын анагаах ухаанд нэвтрүүлэх шаардлагатай учраас Монгол хүний геномын нуклеотидийн дарааллын бүрэн тодорхойлох ёстой. “Монгол геном” төслийн зорилго нь Монгол хүний геномын нуклеотидийн дарааллыг бүрэн тодорхойлох юм.
Энэ технологийн платформ нэвтэрснээр:
- Монгол хүний гарал үүслийг тодорхойлох
- Чингис хаан судлалд генетикийн аргаар шинэ баримт, нотолгоо бий болгох
- 6000 гаруй төрөлхийн гажгуудыг оношлох боломж бүрдэнэ
- Хорт хавдрын мутацийн ачааллыг тодорхойлно
- Хорт хавдрын эмчилгээний сонголт хийх боломжийг бүрдүүлнэ
- Монгол улсад дархлааны эсээр хорт хавдрыг эмчлэхэд шаардагдах тулгуур технологиудын нэг бий болно.
- Монгол улсын хэмжээнд тулгамдсан асуудал болоод цус ойртолтыг маш өндөр нарийвчлалтайгаар тодорхойлох боломж бүрдэнэ.
- Хувь хүнд тохирсон анагаах ухааныг хөгжүүлэх суурь бүрдэнэ
- Хувь хүний бодисын солилцооны онцлог, оюуны болон бие мах бодийн биологийн чадамжуудыг тодорхойлох боломжтой болно
- Эпигенетикийн шинжлэх ухааныг Монгол улсад хөгжих суурь тавигдана.
- Эх орондоо, ховордсон амьтан, ургамлыг геномийн мэдээллийг уншиж тогтоох боломжтой болно
- Гэмт хэргийн илрүүлэлт, шүүх эмнэлгийн зарим асуудлыг шийдвэрлэх боломж бүрдэнэ.
- Ховор амьтан, ургамлыг хамгаалах боломж бүрдэнэ
- Бактериологийн зэвсгийг таних, судлах боломж нээгдэнэ.
- Генийн өөрчлөлттэй хүнсний бүтээгдэхүүнийг таних, илрүүлэх боломж бүрдэнэ.
СЭТГҮҮЛЧ Б.УРАНТУЯА
